تعریف دیه:

دیه یکی از راه‌های مهم مجازات اسلامی است که برای برخی از جرایم غیر عمد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورتی که جرایم غیر عمدی باعث آسیب به جان و اعضای بدن شخص گردد، شخص مجرم باید مبلغ معینی که بر اساس قانون مجازات اسلامی تعیین می‌گردد را برای جلب رضایت فرد آسیب دیده به او بپردازد.

به عبارتی دیه، مال یا مبلغ مشخصی است که در پی جنایت غیر عمدی، شخص مجرم موظف به پرداخت آن خواهد بود.

در مواردی که مجرم مرتکب به جنایت یا آسیب عمدی به شخص گردد، اگر امکان قصاص نباشد، قانون برای جبران خسارت‌های شخص آسیب دیده، مبلغی به عنوان دیه مشخص می‌کند که فرم مجرم موظف به پرداخت آن خواهد بودس.

حتی در مواردی ممکن است حکم قصاص برای شخص مجرم صادر گردد، اما اولیای دم در ازای قصاص شخص مجرم از او طلب دیه نمایند.

دلیل افزایش سالیانه نرخ دیه:

دلیل اصلی آن تورم است که متأسفانه به علت وضعیت بد اقتصادی ایجاد می‌شود.در ابتدای هر سال بانک مرکزی درصدی به عنوان نرخ تورم اعلام می‌کند که این درصد در اختیار رئیس قوه قضایه و جمعی از کاشناسان قرار می‌گیرد و در ابتدای سال نرخ دیه همان سال به عموم مردم اعلام می‌گردد.

با افزایش سالیانه نرخ دیه، شرکت‌های بیمه ای نیز اقدام به افزایش حق‌بیمه برخی از بیمه‌نامه‌های خود که با دیه ارتباط دارد می‌کنند که این مبلغ، با توجه به درصد افزایش دیه تعیین می‌گردد.

چرا دیه زنان نصف دیه مردان است؟

در زمان قدیم در کشور عربستان به دلیل اینکه مردان عضو موثرتری از خانواده بودند و وظیفه تأمین مخارج زندگی بر دوش مردان بوده و در صورت فوت، خسارت‌های جبران ناپذیر بسیاری به خانواده و فرزندان آن‌ها وارد می‌شد، براساس همین اصول دین اسلام دیه مردان را نیز دو برابر دیه زنان قانون‌گذاری کرد.

چرا معیار دیه شتر است؟

از ۱۴۰۰ سال پیش تا کنون، در کشور عربستان شتر حیوان بسیار با ارزشی بوده و به همین دلیل حتی واحد شمارش آن با سایر حیوانات متفاوت است. در آن کشور تعداد شتر نشانه ثروت هر شخص بوده، به این معنی که هر شخص تعداد شترهای بیشتری داشته باشد ثروتمندتر است.

در عربستان به علت ارزش بالای شتر، از این حیوان برای مهریه زنان و پرداخت خسارت‌های مختلف استفاده می‌شد. به همین اساس در آن زمان، دیه انسان را برابر با ۱۰۰ شتر می‌دانستند که تاکنون این معیار تغییر نکرده است، و دلیل افزایش دیه انسان در سال‌های مختلف نیز، به علت تورم و افزایش قیمت شتر می‌باشد.

البته امروزه با گسترش اسلام و شهرنشینی، نرخ دیه را با دینار، درهم، طلا، سنگ‌های گران‌بها و ..… می‌سنجند.

(جدول دیه انواع صدمات وارده به اعضای بدن)

(قوانین مرتبط با دیه)

تبصره ماده ۹ـ قانون بیمه اجباری شخص ثالث خودرو: در صورتی که در یک حادثه، مسؤل آن به پرداخت بیش از یک دیه به هر یک از زیان دیدگان محکوم شود، بیمه‌گر مکلف به پرداخت کل خسارات بدنی است، اعم از اینکه مبلغ مازاد بر دیه، کمتر از یک دیه کامل یا بیشتر از آن باشد.

ماده ۵۶۳- قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲): از بین بردن هر یک از اعضاء فرد و هر دو عضو از اعضاء زوج، دیه کامل و از بین بردن هر یک از اعضای زوج، نصف دیه کامل دارد. خواه عضو مزبور از اعضاء داخلی بدن باشد خواه از اعضای ظاهری مگر اینکه در قانون ترتیب دیگری مقرر شده باشد.

ماده ۷۰۹- قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲): جراحات سر و صورت و دیه آن ها به ‌ترتیب ذیل است:

الف- حارصه: خراش پوست بدون آن که خون جاری شود، یک ‌صدم دیه کامل
ب- دامیه: جراحتی که اندکی وارد گوشت شود و همراه با جریان کم یا زیاد خون باشد، دو‌ صدم دیه کامل
پ- متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود، لکن به پوست نازک روی استخوان نرسد، سه‌ صدم دیه کامل

ت- سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد، چهار‌ صدم دیه کامل
ث- موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان را آشکار کند، پنج ‌صدم دیه کامل
ج- هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود، اگر چه جراحتی را تولید نکند، ده ‌صدم دیه کامل

چ- منقله: جنایتی که درمان آن جز با جا به ‌جا کردن استخوان میسر نباشد، پانزده ‌صدم دیه کامل
ح- مامومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد، یک ‌سوم دیه کامل
خ- دامغه: صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند، که علاوه‌ بر دیه مامومه، موجب ارش پاره ‌شدن کیسه مغز نیز می‌ باشد.

تبصره ۱- جراحات گوش، بینی، لب، زبان و داخل دهان، در غیر مواردی که برای آن دیه معین شده است، در حکم جراحات سر و صورت است.

تبصره ۲- ملاک دیه در جراحت ‌های مذکور، مقدار نفوذ جراحت بوده و طول و عرض آن تاثیری در میزان دیه ندارد.

تبصره ۳- جنایت بر گونه در صورتی‌ که داخل دهان را نمایان نسازد، موجب یک‌ بیستم دیه کامل و اگر به ‌نحوی باشد که داخل دهان را نمایان سازد، نرخ دیه یک‌ پنجم دیه کامل است. در این مورد چنانچه پس از بهبودی جراحت، اثر و عیب فاحشی، در صورت باقی بماند، علاوه ‌بر آن، یک بیستم دیه دیگر نیز باید پرداخت شود.

تبصره ۴- هرگاه جنایت موضحه صورت بعد از التیام، اثری از خود بر جای بگذارد، علاوه بر دیه موضحه، یک هشتادم دیه کامل نیز ثابت است و هرگاه جنایت در حد موضحه نبوده و بعد از التیام اثری از آن باقی بماند، علاوه بر دیه جنایت، یک ‌صدم دیه کامل نیز ثابت است و چنانچه جنایت، شکافی در صورت ایجاد کند دیه آن هشت صدم دیه کامل است.

ماده ۷۱۴- قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲): دیه صدماتی که موجب تغییر رنگ پوست می‌شود، به شرح ذیل است:

الف - سیاه شدن پوست صورت، شش هزارم، کبود شدن آن، سه هزارم و سرخ شدن آن، یک و نیم هزارم دیه کامل

ب - تغییر رنگ پوست سایر اعضاء، حسب مورد نصف مقادیر مذکور در بند (الف)

تبصره ۱- در حکم مذکور فرقی بین اینکه عضو دارای دیه مقدر باشد یا نباشد، نیست. همچنین فرقی بین تغییر رنگ تمام یا قسمتی از عضو و نیز بقاء یا زوال اثر آن نمی‌باشد.

تبصره ۲- در تغییر رنگ پوست سر، ارش ثابت است.

ماده ۷۱۵- قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲): صدمه ای که موجب تورم بدن، سر یا صورت گردد، ارش دارد و چنانچه علاوه بر تورم موجب تغییر رنگ پوست نیز گردد، حسب مورد دیه و ارش تغییر رنگ به آن افزوده می‌شود.

ماده ۷۱۶- قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲): دیه سقط جنین به ترتیب ذیل است:

الف ـ نطفه‌ای که در رحم مستقر شده‌ است، دو صدم دیه کامل
ب ـ علقه که در آن جنین به صورت خون بسته در می‌آید، چهار صدم دیه کامل
پ ـ مضغه که در آن جنین به صورت توده گوشتی در می‌آید، شش صدم دیه کامل

ت ـ عظام که در آن جنین به صورت استخوان درآمده لکن هنوز گوشت روییده نشده‌ است، هشت صدم دیه کامل
ث ـ جنینی که گوشت و استخوان بندی آن تمام شده ولی روح در آن دمیده نشده‌ است، یک دهم دیه کامل
ج ـ دیه جنینی که روح در آن دمیده شده‌ است اگر پسر باشد، دیه کامل و اگر دختر باشد نصف آن و اگر مشتبه باشد، سه چهارم دیه کامل

(قوانین مرتبط با دیه)

معیار و مقدار محاسبه دیه در اسلام (قتل نفس):

ماده ۲۹۷ – قانون مجازات اسلامی دیه قتل مرد مسلمان یکی از امور شش‌گانه ذیل است که قاتل در انتخاب هر یک از آنها مخیر می‌باشد و تلفیق آنها جایز نیست:

۱ . یک‌صد شتر سالم وبدون عیب که خیلی لاغر نباشند؛

۲. دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند؛

۳. یک‌هزار گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند؛

۴. دویست دست لباس سالم از حله های یمن؛

۵. یکهزار دینار مسکوک سالم وغیر مغشوش که هردینار یک مثقال شرعی طلا به وزن ۱۸ نخود است؛

۶. ده هزار درهم مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر درهم به وزن ۶/۱۲ نخود نقره می‌باشد؛

تبصره ۱ – قیمت هر یک از امور ششگانه در صورت تراضی طرفین ویا تعذر همه آنها پرداخت می‌شود؛

تبصره ۲ ـ میزان دیه اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با نظر ولی امر است که توسط قوه قضاییه استعلام و به دادگاه‌ها ابلاغ می‌شود. دادگاه‌ها مکلفند مطابق نظر مذکور و با رعایت سایر مقررات این قانون از قبیل جنسیت مجنی علیه و زمان وقوع جنایت رای مقتضی صادر کنند. اصلاحی مطابق  قانون الحاق یک تبصره به ماده (۲۹۷) قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ مصوب ۱۳۸۲

ماده ۲۹۸ – قانون مجازات اسلامی دیه قتل عمد در مواردی که قصاص ممکن نباشدو یا ولی مقتول به دیه راضی شود یکی از امور شش‌گانه فوق خواهد بود لکن در کلیه مواردی که شتر به عنوان دیه تعیین می شود لازم است که سن آن از پنج سال گذشته و داخل در سال ششم شده باشد.

ماده ۲۹۹ – قانون مجازات اسلامی دیه قتل در صورتی که صدمه و فوت هر دو در یکی از چهار ماه حرام (رجب – ذیقعده – دیحجه – محرم) و یا در حرم مکه معظمه واقع شود علاوه بر یکی از موارد شش‌گانه مذکور در ماده ۲۹۷ به عنوان تشدید مجازات باید یک سوم هر نوعی که انتخاب کرده است اضافه شود و سایر امکنه و ازمنه هر چند متبرک باشند دارای این حکم نیستند .

تبصره – حکم فوق در مواردی که مقتول از ارقارب قاتل باشد جاری نمی‌گردد.

ماده ۲۰۰ – قانون مجازات اسلامی دیه قتل زن مسلمان خواه عمدی خواه غیرعمدین نصف دیه مرد مسلمان است .

ماده ۵۵۰ – قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲) دیه قتل زن، نصف دیه مرد است.

ماده ۵۵۴ ـ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲) بر اساس نظر حکومتی مقام رهبری دیه جنایت بر اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به اندازه دیه مسلمان تعیین می‌گردد.